Tlenek węgla – jak uniknąć zatrucia?

1. Czym jest tlenek węgla

Tlenek węgla (CO) jest produktem niepełnego spalania – zwykle wynikającego z niedostatecznej ilości tlenu podczas tego procesu. Może powstawać podczas spalania wielu paliw, np. gazu, benzyny, drewna, a także ropy, węgla, propanu czy oleju. Jest lżejszy od powietrza, z łatwością się z nim miesza i wraz z nim rozprzestrzenia. W temperaturze pokojowej jest on bezwonny i bezbarwny, a przy tym bardzo silnie trujący. Maksymalne stężenie CO w powietrzu wynosi 0,002%, czyli 0,03 mg/l powietrza.

Tlenek węgla dostaje się do organizmu przez drogi oddechowe, aby potem trafić do układu krwionośnego. Powoduje to uszkodzenie najważniejszych organów, w tym mózgu, co może powodować nieodwracalne uszkodzenie organizmu lub śmierć. Tlenek łączy się z hemoglobiną, tworząc toksyczny związek, nazywany karboksyhemoglobiną. Stopień niedotlenienia organizmu zależy więc od stężenia tego związku we krwi. Wdychany czad blokuje dopływ tlenu do ciała i powoduje zgon poprzez uduszenie. Jeśli poziom niedotlenienia wynosi od 20 do 30% jest to niewielki stopień zatrucia, przy 35% średni, a dochodząc do 50%, stopień określa się jako silny. Gdy stężenie karboksyhemoglobiny osiąga 50-60% występują drgawki oraz może pojawić się śpiączka. Powyżej 80% zwykle następuje śmierć.

Czy wiesz, że... Tlenek węgla po dostaniu się do organizmu, wiąże się z hemoglobiną ponad 200 razy szybciej niż sam tlen?

2. Objawy zatrucia tlenkiem węgla

Do najczęstszych objawów zatrucia tlenkiem węgla należą: bóle głowy (zwykle w okolicy czołowej i skroniowej), zawroty, duszności, uczucie osłabienia i przemęczenia, szum w uszach, przyspieszony i nieregularny oddech, a także ospałość i nudności. Przy poważniejszym zatruciu może pojawić się drżenie całego ciała lub sinienie kończyn, a przy tym mocne zaczerwienienie twarzy. Temperatura ciała może osiągnąć wówczas nawet 40 stopni Celsjusza.

Jak pomóc?

W przypadku podejrzenia zatrucia tlenkiem węgla, należy zapewnić natychmiastowy dopływ świeżego powietrza, a także przetransportować osobę w przewiewne miejsce, rozluźniając ubrania. W razie zatrzymania oddechu i tętna, należy rozpocząć procedurę udzielania pierwszej pomocy. Najlepiej jak najszybciej wezwać niezbędne służby. W tym czasie powinno się okryć poszkodowanego kocem i starać się nie pozwolić mu zasnąć. Nie podawajmy wody ani żadnych pokarmów, gdyż grozi to zachłyśnięciem. W średnich i ciężkich zatruciach warto położyć też poszkodowaną osobę w pozycji bocznej.

3. Źródła tlenku węgla

Źródła CO mogą być różne, są to np.:

- nieumiejętnie poprowadzona instalacja i montaż urządzeń grzewczych (wartko korzystać z pomocy specjalistów),
- niesprawna wentylacja pomieszczeń,
- podłączenie zbyt wielu urządzeń do jednego przewodu kominowego,
- zakrywanie kratek wentylacyjnych i zbytnie uszczelnienie okien,
- kominki (zarówno te ogrzewane drewnem, jak i gazowe),
- nieszczelne przewody kominowe,
- źle wyregulowany, zużyty lub nieoczyszczony palnik gazowy,
- uszkodzony przewód spalinowy,
- grill, w przypadku gdy jest używany w zamkniętej przestrzeni,
- niesprawne lub źle wentylowane przenośne ogrzewacze (zarówno gazowe, jak i naftowe),
- nieszczelny lub źle podłączony gazowy podgrzewacz wody,
- niewentylowany garaż, w którym znajduje się uruchomiony samochód,
- sytuacje, gdy do paleniska doprowadzana jest za mało powietrza,
- tzw. ciąg wsteczny, powstały przez wadliwą konstrukcję przewodów odprowadzających,
- kuchenki gazowe – nieprawidłowo zamontowane lub z niedostateczną czy nieszczelną wentylacją,
- podłączanie do komina przewodów spalinowych o zbyt małym przekroju,
- nieumiejętne dopasowanie przewodów kominowych do rodzaju kotła. Stare kominy mogą nie nadawać się do nowoczesnych kominków z wkładem zamykanym i do najnowszych kotłów. W tych często temperatura spalin jest znacznie niższa niż u kotłów starego typu, przez co, podczas spalania powstaje wiele wody. Ta w połączeniu z innymi produktami spalania, tworzy kwas, który może działać destrukcyjnie na kominy dawnego typu. Komin starego typu można przystosować do nowych urządzeń, stosując wkłady kwasoodporne (komin musi być odpowiednio duży, by nie ograniczało to jego przepustowości).

4. Ochrona przed tlenkiem węgla

Ochrona przed czadem jest także naszym obowiązkiem, zgodnie z przepisami ochrony przeciwpożarowej, które nakładają na właścicieli domów i zarządców bloków utrzymania w odpowiednim stanie instalację wentylacyjno-kominową. Kontrola instalacji grzewczej wraz ze sprawdzaniem sprawności i drożności przewodów kominowych odbywać się powinno regularnie (co najmniej raz do roku).

Zadbajmy o prawidłową instalację urządzeń grzewczych. Zatrudniajmy wykwalifikowanych specjalistów podczas montażu urządzeń grzewczych i wykonywania instalacji. Piecyki gazowe, w tym także kuchenki, mogą być montowane lub wymieniane wyłącznie przez osoby, które posiadają stosowne uprawnienia. Pamiętajmy też o odpowiednim miejscu, w jakim umieścimy kuchenkę – powinna ona znajdować się jak najbliżej kratki wywiewnej, a blat roboczy powinien być umieszczony jak najbliżej okna. Warto wybierać komin, który jest wyposażony w wyczystkę, która ułatwi usuwanie sadzy.

Dbajmy o stan techniczny urządzeń grzewczych. Wybierajmy urządzenia tylko w bardzo dobrym stanie i użytkujmy je zgodnie z zaleceniami producenta. Należy wybierać jedynie te, które mają odpowiednie certyfikaty – możemy poprosić sprzedawcę o dokument zawierający deklarację zgodności. Utrzymanie odpowiedniego stanu technicznego urządzeń gazowych jest także wymogiem prawnym, nałożonym przez Rozporządzenie z dnia 16,. sierpnia 1999 roku wydanego przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji.

Zadbajmy o stały dopływ powietrza. Ma to szczególne znaczenie zarówno w wypadku pomieszczeń, jak i gazowych urządzeń grzewczych. Te do spalania potrzebują tlenu, a jego niedobór powoduje powstanie czadu. Z kolei w pomieszczeniach dopływ powietrza, czyli wentylacja, jest niezbędna do prawidłowego odprowadzania spalin. Istotne są szczelne, odsłonięte i drożne kratki wentylacyjne – zarówno nawiewne – w drzwiach od łazienki, jak i wywiewne przy przewodzie wentylacyjnym.Pamiętajmy, aby regularnie wietrzyć mieszkanie. Jeśli zamierzamy wziąć kąpiel, a w łazience znajduje się piecyk, postarajmy się przed każdą kąpielą wywietrzyć pomieszczenie. Jeśli wymieniamy okna na nowe, pamiętajmy, aby po ich zamontowaniu ponownie sprawdzić działanie wentylacji. Unikajmy przesadnego uszczelniania pomieszczeń. Starajmy się też wybierać okna z mikrowentylacją – wystarczą nawiewniki, albo rozszczelnienie okien lub uchylenie lufcika.

Zadbajmy o swobodny odpływ spalin. Dobrze zamontowany piecyk musi być szczelnie podłączony do przewodu odprowadzającego spaliny, a ten musi być drożny i szczelny (nieszczelny komin zmniejsza ciąg). Przewody kominowe – spalinowe, wentylacyjne i dymowe należy regularnie czyścić i kontrolować ich drożność. Dokonywać powinny tego osoby posiadające do tego aktualne uprawnienia. Ponadto nigdy nie zasłaniajmy kratek wentylacyjnych i otworów nawiewnych, pamiętajmy o ich regularnym czyszczeniu i sprawdzajmy czy zachowany jest poprawny ciąg.

Czy wiesz, że… Aby sprawdzić czy zachowany jest odpowiedni ciąg w domowych kratkach, wystarczy przyłożyć kartkę papieru do danej kratki i sprawdzić czy przywarła do kratki.

- Pamiętajmy, aby nigdy nie spalać węgla drzewnego w zamkniętych pomieszczeniach.
- Starajmy się regularnie wietrzyć pomieszczenie, w który następuje spalanie.
- Unikajmy dłuższego pozostawiania samochodu z działającym silnikiem w garażu.
- Nie bagatelizujmy objawów, takich jak nagła duszność, nudności, bóle głowy czy przyspieszone tętno.
- Bez konieczności nie wchodźmy do pomieszczenia, w którym może znajdować się tlenek węgla. Zwykłe maseczki nie chronią przed zatruciem tlenkiem węgla, nadaje się do tego tylko maska przeciwgazowa zaopatrzona w pochłaniacz hopkalitowy.

Skuteczne ostrzeganie o zagrożeniu zatrucia tlenkiem węgla

Jednym z najskuteczniejszych sposobów ochrony przed CO jest zamontowanie czujników tlenku węgla. Te najlepiej umieścić we wszystkich miejscach, w których występuje ryzyko pojawienia się czadu. Są one czułe nawet na niewielkie przekroczenie norm stężenia CO, informując nas o zbliżającym się ryzyku. Tego typu urządzenia są zasilane bateriami oraz podłączane do sieci, zwykle o zagrożeniu informują donośnym dźwiękiem oraz światłem. Wiele czujników posiada także sygnalizator niskiego stanu baterii, pozwalając na ich wymianę jeszcze zanim urządzenie przestanie działać. Praktyczną funkcją jest także możliwość sprawdzenia testu poprawnego działania czujnika – tak aby wiedzieć czy urządzenie działa poprawnie. Rozmieśćmy czujniki tlenku węgla w kilku miejscach domu, w których najczęściej przebywają domownicy. Pamiętajmy też, aby nabywać sprawne technicznie urządzenia,

które mają potwierdzoną skuteczność działania (sprawdzajmy, czy posiada odpowiednie certyfikaty oparte o normę o normę PN-EN 50291). Pamiętajmy także o tym, aby regularnie czyścić urządzenie, stosując suche szczotki lub odkurzacz. Jest ważne, gdyż zalegający kurz może utrudnić prawidłowy pomiar (pamiętajmy jednak, by uprzednio odłączyć je od źródła zasilania). Jeśli malujemy ściany czy sufit, zawsze demontujmy urządzenie i nakładajmy dopiero, gdy powierzchnia wyschnie. Jeśli czujnik posiada przycisk testujący pracę, starajmy się chociaż raz na kilka tygodni go użyć i upewnić się, że urządzenie działa prawidłowo.

Gdzie zamontować czujnik czadu?

Czujnik czadu powinien się znajdować mniej więcej na wysokości twarzy człowieka – tak, aby mieć do niego szybki dostęp i w razie potrzeby z łatwością wymienić baterie czy sprawdzić jego działanie. Czujnik można umieścić zarówno w pobliżu urządzenia grzewczego, ale także w pomieszczeniach, w których najczęściej przebywamy. Warto go zmontować zarówno przy piecyku gazowym, jeśli mamy go w łazience, w kuchni, w pobliżu kuchenki gazowej, a także w kotłowni i garażu. Warto też zastosować czujnik CO w pobliżu przenośnych urządzeń grzewczych. Najlepiej, aby znajdował się on nie dalej niż 5 m od potencjalnego źródła CO. Nie należy go też umieszczać za meblami czy w ciasnych miejscach, w których będzie on zakryty, gdyż utrudni to prawidłowy pomiar. Istotne jest także to, aby nie montować urządzenia przy wentylatorze, oknach czy drzwiach – ponieważ utrudni to uzyskanie wiarygodnego pomiaru.