Uprawa i właściwości chrzanu
Chrzan jest znany głównie jako przyprawa, ale jest także rośliną leczniczą oraz z powodzeniem stosowaną w kosmetyce. Ta popularna i mało wymagająca bylina z rodziny kapustowatych zawiera w sobie wiele cennych składników.
Pochodzenie i występowanie chrzanu
Armoracia rusticana to łacińska nazwa chrzanu, która jednocześnie wskazuje na jego pochodzenie (ar mare, z celtyckiego – blisko morza). Bałkany i Azja Zachodnia są prawdopodobnie kolebką chrzanu, tam właśnie zaczął rosnąć w bliskości morza. Znany był już starożytnym Egipcjanom i Rzymianom. Roślina dobrze czuje się także w umiarkowanym klimacie, dlatego jest powszechnie spotykana na obszarze całej Polski. Rośnie na nieużytkach i łąkach, ma długie i wysokie, ciemnozielone liście, a około lipca pojawiają się też wiechy z białymi kwiatami. Wykorzystywane są głównie korzenie chrzanu.
Uprawa chrzanu
Chrzan nie ma specjalnych wymagań odnośnie stanowiska, lepiej jednak rośnie na miejscach zacienionych, gdyż słońce może powodować przegrzanie i powstawanie żółtych plam na liściach. Do uprawy chrzanu możemy wybrać obrzeża ogrodu ziołowego lub inną niezagospodarowaną przestrzeń.
Chrzan jest szybko rozrastającą się byliną. Najlepiej, jeśli gleba na której rośnie, nie będzie kwaśna, wystarczy odczyn pH od około 5,5 do 6,5. Najodpowiedniejsza dla rozrostu korzeni chrzanu będzie gleba przepuszczalna, bogata w składniki mineralne. Dobrze, by była ona piaszczysta albo piaszczysto-gliniasta i zasobna w próchnicę.
Chrzan jest rozmnażany przez sadzenie korzeni bocznych (ok. 30-40 cm długości i średnicy 1 cm) Sadzimy je wiosną, zaraz po rozmarznięciu gleby albo jesienią. Umieszczamy w ziemi korzeń pozbawiony wcześniej bocznych pędów, aby dobrze rozrastał się jedynie korzeń główny. Górna jego część powinna znajdować się około 3 cm pod ziemią. Podlewamy jedynie na początku, ewentualnie chronimy przed słońcem młode liście. Zbioru dokonujemy w końcu października – usuwamy liście, a korzenie możemy długo przechowywać, najlepiej w chłodzie, albo kopcować i przesypywać piaskiem.
Przeczytaj także: Sposoby rozmnażania roślin
Właściwości i wykorzystanie chrzanu
Swoje własności chrzan zawdzięcza zawartym w korzeniu związkom siarki i olejkom gorczycznym. Szczególnie cenione są w olejkach tzw. izotiocyjaminy, czyli związki odtruwające organizm ludzki, mające właściwości przeciwnowotworowe i korzystnie wpływające na trawienie. Związki siarki zawarte w chrzanie (tzw. fitoncydy) mają także działanie bakterio- i grzybobójcze. Wymienione składniki są głównymi odpowiedzialnymi za ostry, piekący smak chrzanu. Roślina dostarcza wielu witamin, w tym: A, B, C ( dwa razy więcej niż cytryna) i E, a także składników mineralnych. Wśród minerałów są tak cenne, jak magnez, potas, wapń i żelazo.
Chrzan w kuchni
Zastosowanie w kuchni mają młode liście chrzanu, używane do bezpośredniego spożycia w jarzynowych sałatkach. Starsze liście wykorzystujemy dla nadania smaku przy kiszeniu ogórków.
W naszej kuchni chrzan najczęściej znany jest w postaci startej. Powinien przekraczać 25 cm długości i 2 cm średnicy, być gładki, bez plam. Zbyt stare korzenie stają się łykowate i twarde.
Po starciu szybko ciemnieje i aby temu zapobiec, warto go od razu skropić sokiem z cytryny. Jako przyprawa nadaje się do potraw mięsnych, rybnych, sosów, zup. Używany jest jako dodatek smakowy do swojskiego masła, past, majonezów czy kremów. Nadaje się też do wzbogacenia smaku innych warzyw np. buraków ćwikłowych czy kiszenia ogórków.
Uwaga: jeśli chrzan zmieszamy ze śmietaną, jogurtem albo podgrzejemy, stanie się znacznie łagodniejszy w smaku.
Właściwości lecznicze chrzanu
W medycynie naturalnej świeży, starty korzeń chrzanu używany jest do okładów sporządzanych w celu leczenia chorób reumatycznych oraz nerwobólów (okłady na stawy, mięśnie i ścięgna). Chrzan wspomaga wydzielanie soków trawiennych, a stosowany jako zioło działa przeciwwirusowo, przeciwgrzybicznie i bakteriobójczo.
Odpowiednio stosowany korzeń chrzanu może pomagać w chorobach dróg moczowych, reumatyzmie oraz grypie i przeziębieniach. Zalecany jest jako lekki antybiotyk. Pomaga także przy zwalczaniu uciążliwego kaszlu i przy zapaleniu oskrzeli, rozrzedza bowiem wydzieliny górnych dróg oddechowych.
Świeży sok z utartego chrzanu pomaga przy schorzeniach wątroby oraz infekcjach dróg moczowych i oddechowych. Wzmaga apetyt oraz pracę pęcherzyka żółciowego. Stwierdzono także pozytywny wpływ spożywania chrzanu przez osoby chorujące na cukrzycę oraz szkorbut. Ułatwia zwalczanie bólu głowy, opuchlizn i nieżytów nosa.
Uwaga! Chrzan nie jest polecany w zaawansowanym stadium zapalenia przewodu pokarmowego, marskości wątroby czy poważnych schorzeniach nerek.
Dowiedz się: Jak zwiększyć plon marchewki i pietruszki?
Chrzan w kosmetyce
Chrzan używany codziennie do przemywania twarzy wykazuje niezwykłe właściwości. Ogranicza on występowanie piegów, ale i wszelkie inne przebarwienia skóry. Jest zatem również surowcem kosmetycznym.
Egzotyczna odmiana chrzanu
Znany jest także (i bardzo często używany do sushi) tzw. chrzan japoński, który nazywamy wasabi. Jego korzenie mają barwę lekko zieloną, szczególnie przy skórce. Jest znacznie ostrzejszy w smaku od naszego chrzanu pospolitego. W Polsce nie spotkamy świeżych korzeni wasabi, ale w sprzedaży znajdziemy pasty wasabi (o barwie jasnozielonej) lub proszek. Sproszkowany produkt po zmieszaniu z wodą można stosować jak nasz chrzan. Pamiętajmy jednak o tym, że jest bardzo ostry.
Uwaga! Chrzan japoński wasabi powinny jadać osoby mające problem z bakteriami odpowiedzialnymi za wrzody żołądka (Hylobacter pylori), gdyż hamuje rozwój tych bakterii.