Kompostownik – co warto wiedzieć?

Czym jest kompostownik i kompost?

Kompostownik to określenie miejsca albo pojemnika, w którym następują procesy rozkładu substancji organicznych i przekształcania ich w kompost. Kompost stanowi naturalny, bardzo cenny nawóz organiczny powstający w efekcie tlenowego rozkładu biomasy. Ważnymi czynnikami (pomocnikami) w tych procesach są bakterie, termofilne promieniowce, pleśnie oraz pierścienice, głównie dżdżownice.

Zarówno obecność tlenu, jak i mikroorganizmów pozwala rozkładać odpadki organiczne na proste składniki, łatwo przyswajalne przez nowo rozwijające się rośliny.

Kompost użyźnia glebę i stanowi doskonały przyspieszacz wzrostu roślin. Z uwagi na jego stymulującą i zasilającą rolę, bywa nazywany przez ogrodników „czarnym złotem” albo „sercem ogrodu”. Z jednej strony kompostownik stwarza możliwość pożytecznego i proekologicznego spożytkowania organicznych odpadów, a z drugiej – daje szanse na bujny rozwój nowej roślinności.

Proces kompostowania

Wykorzystanie procesów rozkładu jest powszechne w środowisku naturalnym – weźmy choćby przykład ściółki leśnej, na którą z drzew opadają liście, igły i inne pozostałości roślin. Naturalnie rozkładają się one na ziemi wraz z innymi odpadami organicznymi. W następnych sezonach już jako kompost, w postaci próchnicy leśnej, resztki te zostają wchłaniane przez te same drzewa – zasilają je ponownie składnikami odżywczymi. Kompostowanie jest zatem zgodne z zasadą zamkniętego obiegu materii w środowisku naturalnym.

Tworzenie kompostowników służy głównie przyspieszeniu, poprawieniu jakości i zwiększeniu skali kompostowania przebiegającego naturalnie w glebie. Dzięki naszym zabiegom przy kompostowaniu jesteśmy w stanie uzyskać pełnowartościowy nawóz w ciągu 4 do 6 miesięcy, a najwyżej roku.

Na prawidłowo i wydajnie przebiegający proces kompostowania mają wpływ takie czynniki, jak:

• rodzaj materiału, jaki kompostujemy, jego różnorodność i bogactwo składników mineralnych,

• dostępność tlenu, który jest niezbędny, żeby nie następowało gnicie (przebiegające beztlenowo) i stymulowane było działanie pożytecznych mikroorganizmów,

• temperatura kompostowania – im jest wyższa, tym procesy rozkładu zachodzą szybciej,

• wilgotność masy organicznej – masa nie może być zbyt sucha, woda jest potrzebna dla zapewnienia żywotności niezbędnych mikroorganizmów i dżdżownic,

• ilość i jakość mikroorganizmów kompostujących, którą jeśli zachodzi taka potrzeba, można dodatkowo wzbogacać i uzupełniać.

Co warto i należy kompostować?

Od rodzaju materiałów umieszczanych w kompostowniku zależeć będzie skład chemiczny humusu uzyskanego w procesie kompostowania. Istotna jest szczególnie zawartość takich składników jak: azot, fosfor, potas i wapń, które wpływają na żyzność gleby i jej kwasowości (najlepiej bliskiej neutralnemu PH). Wysokomineralny kompost uzyskamy tylko ze zróżnicowanych odpadów. Do kompostownika warto zatem wrzucać:

• odpadki kuchenne (poza mięsem i rybami),

• skorupki jaj,

• fusy kawy, torebki herbaty,

• resztki warzyw, owoców, obierki,

• ścinki skoszonej trawy, siano,

• chwasty, przekwitłe, uschłe rośliny (bez nasion),

• ścięte gałęzie krzewów,

• opadłe liście (poza liśćmi dębu, olchy, orzecha),

• trociny,

• popiół z kominka (drzewny),

• niewielkie ilości papieru (np. karton, ręczniki kuchenne),

• muł wydobyty z oczka wodnego,

• starą ziemię, np. z doniczek,

• obornik, ściółkę z kurnika.

Minimum co 2-3 miesiące całą zawartość kompostownika należy dobrze wymieszać, by ją przewietrzyć i tym samym dostarczyć potrzebnego tlenu. W razie przeschnięcia biomasę można podlać wodą, pamiętając, że powinna ona pozostać jedynie wilgotna, nie tworzyć mokrej papki.

Czego nie należy kompostować?

Do składników, których umieszczanie w kompostownikach jest niepożądane, a czasem wręcz szkodliwe, należą:

• mięso i ryby, które wabią szczury, ptaki, muchy, gniją, wytwarzając nieprzyjemne zapachy,

• skórki po owocach cytrusowych z uwagi na ich niekorzystny wpływ na drobnoustroje i mikroorganizmy rozkładające masę,

• liście dębu, olchy, buku i orzecha, które zawierają szkodliwe dla kompostowania składniki,

• chore i porażone rośliny, które najlepiej jest spalić, by nie rozprzestrzeniać chorób,

• nasiona (zwłaszcza chwastów) i pestki, które mogą zacząć kiełkować, zakłócając przebieg procesów,

• materiały nie poddające się biodegradacji – metal, szkło, plastik,

• popiół z węgla lub koksu,

• gazety i czasopisma ze względu na szkodliwe składniki farb i barwników.

Jakie czynniki przyspieszą kompostowanie?

Korzystny wpływ mogą mieć:

a) Warunki lokalizacyjne

Istotnym czynnikiem będzie zapewnienie odpowiedniego miejsca dla kompostownika. Nie powinno ono być narażone na silne wiatry i zbytnio nasłonecznione, żeby zawartość zbyt szybko nie wysychała, Najlepsze będzie osłonięte, ale przewiewne miejsce w półcieniu, w mało uczęszczanej części ogrodu lub działki.

b) Dobre warunki dla mikroorganizmów

Niezbędny jest dostęp wody oraz powietrza, dlatego kompostowniki nie powinny być całkowicie zabudowane. Najkorzystniejsze warunki dla mikroorganizmów stwarzają kompostowniki zamknięte – głównie z uwagi na izolację termiczną, ale także na zapewniony dopływ powietrza przez szczeliny wentylacyjne. Jeśli powietrza będzie zbyt mało, wystąpią beztlenowe procesy gnilne i zamiast zapachu żyznej próchnicy pojawi się nieprzyjemny zapach siarkowodoru. Masa wewnątrz nie powinna być ubita i należy ją okresowo mieszać np. widłami.

c) Przyspieszanie rozkładu biomasy – metody naturalne

W celu zaktywizowania procesu rozkładu, można wprowadzić do biomasy materiały o wiotkiej budowie, łatwo rozkładające się, z dużą zawartością azotu, np.:

• pokrzywę, żywokost, ścinki trawy oraz młode chwasty,

• odchody ptaków, np. kur i gołębi,

• zastosować mocz w rozcieńczeniu 1:3,

• dodać roztwór dojrzałego kompostu,

• wprowadzić tzw. szczepionki kompostowe, czyli wyselekcjonowane mikroorganizmy naturalnie występujące w glebie.

d) Inne środki przyspieszające kompostowanie

Na rynku nabędziemy specjalne preparaty, tzw. aktywatory, których roztwór można wprowadzać do kompostownika. Są to zwykle sypkie substancje zawierające odpowiednio dobrane enzymy, mikroorganizmy i kultury grzybów przyspieszające rozkład biomasy. Odpowiednie preparaty pozwalają także na utylizację szkodliwych związków ze ścieków z gospodarstw domowych i użycie także tych odpadów do kompostu.

e) Dodatkowe mineralne wspomaganie

Jeśli chcemy wzbogacić zawartość mineralną kompostu, warto co jakiś czas przesypać biomasę warstwą dolomitu lub zmielonej kredy. Dawka nawozów azotowych, np. saletry amonowej (1 kg/m3 masy), przyspieszy nam kompostowanie zwłaszcza ubogich w azot jesiennych odpadów ogrodowych.

Praktyczne wskazówki

Ogrodnicy od lat zajmujący się kompostowaniem utrzymują, że ogród i przydomowy kompostownik powinny stanowić nierozłączną całość, która w naturalny sposób odżywi uprawiane rośliny. O czym warto pamiętać?

• nie powinno się stawiać kompostownika na podłożu z kostki lub betonu, ale na otwartej glebie – dla zapewnienia odpowiedniego drenażu,

• po wypełnieniu kompostownika odpadami warto przykryć go starym kocem, dywanem czy innym materiałem, aby zachować odpowiednią temperaturę w jego wnętrzu,

• warto przykryć kompostownik solidną drewnianą pokrywą dla ochrony przed opadami (ulewy, śnieżyce) oraz dla większej estetyki,

• na dno kompostownika warto ułożyć gałęzie, które zapewnią lepszy drenaż oraz cyrkulację powietrza,

• gałęzie przysypuje się torfem lub warstwą ziemi, do której warto dodać także nieco zeszłorocznego kompostu,

• poszczególne porcje rozdrobnionych odpadów dobrze jest posypywać warstwą torfu.