Rodzaje i zastosowanie narzędzi do drewna

1. Zastosowanie i obróbka drewna

Od wielu lat ludzie wykorzystują drewno do bardzo wielu różnych celów. Stanowi ono doskonały materiał budowlany, nadaje się do stawiania domów czy tworzenia jego ważnych elementów (np. konstrukcji dachów, podłóg, drzwi) a także do zdobienia domostw z zewnątrz oraz zagospodarowywania wnętrz. Z drewna z powodzeniem możemy zrobić meble, dekoracje czy też ogrodzenia i elementy ogrodowe. Drewno służy także do tworzenia innych przyrządów i narzędzi jak np. drabin, pacek czy młotków. Do niektórych celów drewno może być użyte jako naturalny, nieobrobiony surowiec nawet łącznie z korą np. na ogrodzenia w typowo wiejskim stylu, z bali czy tzw. półwałków. Wystarczy wówczas jedynie odpowiednio przyciąć elementy surowego drewna oraz poddać konserwacji przeciwwilgociowej (impregnować, olejować).

Drewno jest materiałem naturalnym, ekologicznym o bardzo dobrych właściwościach izolacyjnych oraz cenionych walorach estetycznych. Przy tym jest materiałem stosunkowo łatwo poddającym się obróbce. Można z niego tworzyć zarówno elementy proste, jak i bardziej skomplikowane – rzeźbione, gięte czy profilowane.

Przy masowej obróbce drewna używa się zwykle wyspecjalizowanych maszyn, ale równie dobrze drewno możemy obrabiać w swojej niewielkiej skali – w domu czy przydomowym warsztacie. Wystarczy zgromadzić materiały (odpowiednie drewno) oraz nabyć kilka praktycznych narzędzi i przyrządów do obróbki drewna.

2. Ręczne narzędzia do drewna

2. Ręczne narzędzia do drewna

 

a) Majsterkowanie (z drewnem w roli głównej) zaczynamy od stworzenia projektu i wyboru sposobu obróbki drewna. Następnie gromadzimy potrzebne materiały (deski, sklejki, kleje, gwoździe). Ważnymi narzędziami, zwłaszcza na etapie wstępnym, będą:

- ołówek stolarski z grubym, wyraźnie znaczącym grafitem, do precyzyjnego oznaczania na drewnie miejsc poddawanych danemu typowi obróbki (cięcie, wbicia gwoździa),

- miarka – czyli przymiar metalowy lub drewniany, umożliwi prowadzenie linii prostych i zachowanie właściwych wymiarów,

- przykładnica kątowa (węgielnica), która pozwoli wyrysować linie pod odpowiednim kątem,

- stół (lub inna powierzchnia robocza) najlepiej wyposażony w imadło, szczypce stolarskie i ściski, co znacznie ułatwi nam wykonywanie prac z szerokiego zakresu wszelkiego typu majsterkowania.

b) Obróbkę drewna zaczynamy zwykle od przeprowadzenia odpowiedniego cięcia. W tym celu wykorzystujemy piły. Różnią się one między sobą zarówno budową, wielkością, jak i kształtem, przez co możemy je dobrze dopasować do sposobu cięcia i rodzaju drewna. Piły do drewna realizują różnorodne typy cięć, najogólniej dzielą się one na na: piły ręczne oraz elektryczne.

Wśród pił ręcznych wyróżniamy piły:

jednouchwytowe, składające się z rękojeści (wykonanej najczęściej z tworzywa) oraz będącego elementem tnącym – metalowego brzeszczota z zębami. Najpowszechniejszymi odmianami pił jednouchwytowych są:

a) płatnice, służące do szybkich, prostych cięć stanowiących zgrubne przecinanie dość dużych elementów, (np. belek, desek) wzdłuż lub w poprzek. Wyposażone są w brzeszczot (powinien być dość sztywny o grubości do 1 mm, a długości 30-60 cm) z zębami naprzemiennie rozchylonymi, o dużej wielkości – do cięć wzdłużnych albo z drobniejszymi zębami – do cięć poprzecznych,

b) otwornice – piły z cienkim, ostro zakończonym brzeszczotem, służące do wycinania otworów (np. w blatach) lub tworzenia łuków czy innych skomplikowanych kształtów. Zęby otwornic mają specyficzny stożkowaty profil, nie są rozgięte, dzięki czemu możliwe jest wycinanie krzywizn. Brzeszczot tej piły powinien być dość sztywny (co warto sprawdzić), a zęby – najlepiej, by były hartowane (te mają czarną barwę),

c) przyrżnice –stosowane do dokładnych cięć np. na określoną głębokość, do ścinania nadmiaru forniru na meblach. Mają cienki brzeszczot, drobne zęby, które są również umieszczone na zaokrąglonej, biegnącej ku górze krawędzi brzeszczota. Umożliwiają przycinanie np. zakończeń elementów wykańczających pod różnym kątem, ułatwiają to odpowiednie wcięcia na pile,

d) grzbietnice, pozwalające precyzyjnie przycinać niewielkie elementy drewniane np. wałki, listwy. Pozwolą też nacinać rowki, czopy i uciosy. Brzeszczot grzbietnicy jest cienki, ale na górnej krawędzi usztywnia go charakterystyczny pasek ze stali lub mosiądzu pozwalający na lepszą kontrolę cięcia,

e) piły z wymiennymi brzeszczotami, w których rękojeści zastosowany został system umożliwiający wymianę brzeszczotów. Dotyczy to zwykle brzeszczotów oferowanych przez jednego z producentów elektronarzędzi. Są to narzędzia praktyczne, ale dość drogie.

Piły ramowe – mają brzeszczot (który może mieć uzębienie z obu stron) umocowany na specjalnej ramie-uchwycie. Ich odmiany to:

a) ramówka – spora piła o dużych zębach, służy głównie do wycinania desek lub fornirów z belek, posiada specjalny napinacz brzeszczotu, uniemożliwiający jego przekręcenie w czasie cięcia,

b) włośnica (lub piła włosowa, zwana też laubzegą) – służy do skomplikowanych, precyzyjnych drobnych nacięć np. w modelarstwie, wycinania wąskich szczelin, otworów, krzywizn. Posiada bardzo wąski brzeszczot z drobnymi zębami z jednej lub obu stron, zamocowany na kabłąkowej stalowej ramie. W czasie pracy brzeszczot może być obracany wokół swej osi, co umożliwia zmianę kierunku cięcia,

c) piły kątowe – z prowadnicą, służą do precyzyjnego przycinania ram, listew czy desek. W nastawnej prowadnicy mają osadzony kabłąk z napinanym brzeszczotem i rękojeścią. Możliwa jest spora regulacja kąta cięcia ustawianego np. co 15 czy 7,5 a nawet co 1 stopień. Imadło i ograniczniki wbudowane w podstawę prowadnicy stabilizują obrabiany materiał.

Ręczne pilarki tarczowe – to urządzenia zasilane elektrycznie (np. wykorzystujące napęd zwykłej wiertarki) z okrągła tarczą tnącą. Służą do prostych cięć nadających ogólny format obrabianemu materiałowi np. odpowiednią długość czy kształt.

a) Dłuta – są to proste narzędzia składające się z odpornego na uderzenia trzonka (np. z kompozytu) i różnorodnie ukształtowanego ostrza – brzeszczotu (najlepsze – z jakościowo dobrej, hartowanej stali). Brzeszczoty dłut mają szerokość od ok. 4 do 40 mm, a ich przekrój może mieć kształt np. trapezu, łuku, prostokąta. Przeznaczone są do precyzyjnego modelowania, żłobienia, wycinania rowków oraz usuwania nadmiaru materiału. Przy użyciu dłuta możemy tworzyć gniazda i wpusty w drewnie (złącza ciesielskie), potrzebne do osadzania innych elementów. Dłuta mogą mieć różne wielkości, długości i frezy. Możemy nabyć je jako pojedyncze sztuki lub w kompletach, dostosowanych np. do różnych gatunków drewna czy rodzajów prac (budowlane, rzeźbiarskie).

b) Strugi – popularnie zwane heblami służą do wygładzania powierzchni drewna, zaokrąglania krawędzi, tworzenia wgłębień lub zdzierania starych powłok. Narzędzie posiada ergonomiczną, dopasowaną do ręki obudowę, w której umieszczony jest nóż. Dostępne są bardzo różne kształty noży (równiaki, drapaki, gładziki, zdzieraki, kątniki, noże profilowane do zdobień), możemy je dowolnie wymieniać – dobierając do realizowanego zadania. Stopień wysunięcia ostrza struga będzie regulował grubość ścinanej warstwy drewna.

c) Wiertła do drewna – nie muszą być specjalnie wytrzymałe, bo drewno nie jest materiałem zbyt wymagającym. Do drewna wystarczy często użyć ręcznego świdra, elektrycznej wkrętarki czy wiertarki. Wśród wierteł do drewna wyróżnić można takie typy, jak:

- spiralne, dość typowe, zakończone żądłem, z jednym dużym rowkiem odprowadzającym wióry,
- puszkowe, umożliwiają wiercenie dużych otworów o średnicy nawet ponad 10 mm,
- łopatkowe lub piórkowe – spłaszczone, z dwoma prostymi krawędziami skrawającymi, np. do poszerzania otworów.

d) Narzędzia do szlifowania – do wyrównania powierzchni drewna najczęściej stosuje się papier ścierny o różnej grubości. Do drewna bardziej miękkiego użyjemy od początku papieru z grubszym ziarnem, do twardszego – z drobniejszym. Potem stopniujemy ziarnistość zaczynając od papieru o największej gradacji – po najmniejszą. Arkuszy papieru ściernego możemy użyć bezpośrednio, albo nałożyć je na drewniany klocek, pacę czy inny przedmiot. Do szlifowania drewna możemy używać także:

- szczotki druciane,
- ściernice,
- pilniki z równoległymi nacięciami,
- tarniki ze stosunkowo niewielkimi kolcami.

Im miększe drewno obrabiamy – tym stosujemy większe ostrza pilnika czy tarnika.

3. Elektryczne narzędzia do drewna

Znacznie szybciej, wydajniej, często też dokładniej, można obrabiać drewno, stosując narzędzia z napędem elektrycznym lub innym, albo też specjalne odrębne maszyny. Przykładowo:

- do cięcia drewna użyć możemy pilarek, ich rodzaj należałoby odpowiednio dobrać do rozmiarów drewna (do tarcicy, kłód), oczekiwanej dokładności i jakości cięcia, a także intensywności prac,

- do wiercenia w drewnie, zwłaszcza powtarzalnego, służyć mogą wiertarki np. kolumnowe, czy też wszechstronne modele z ruchomą głowicą (wiercenia o szerokim zakresie i pod różnym kątem),

- do frezowania drewna – specjalne frezarki pozwalają łatwo osiągnąć pożądany kształt, dzięki zastosowaniu frezów o specjalnie ukształtowanych krawędziach skrawających,

- do wyrównywania kształtów drewna – strugarki. Powierzchnie dolne obrabianego materiału wyrównują strugarki zwane wyrówniarkami, a górne – strugarki grubiarki,

- do szlifowania używamy szlifierek, które przygotowują drewno do ostatecznego wykończenia. Wśród szlifierek popularne są zwłaszcza kątowe, gdzie trzpień z tarczą ustawiony jest pod kątem 90 stopni do osi szlifierki, co zwiększa stabilność i bezpieczeństwo pracy. Inne typy szlifierek to: oscylacyjne (z wibrującą stopą z materiałem ściernym), mimośrodowe (poza wibracjami wykonują także także ruchy obrotowe) czy szlifierki taśmowe (o dużej wydajności). Dzięki użyciu szlifierek nie musimy już pilnować, by czynności wyrównywania wykonywać zgodnie z kierunkiem słojów,

- do ostatecznego wykańczania drewna można użyć polerki, która wykorzystuje miękkie tarcze i delikatne materiały ścierne.

4. Wybór narzędzi

Jeśli zajmujemy się obróbką drewna jedynie czasami, raczej nie warto nabywać zbyt drogich i bardzo wytrzymałych, firmowych narzędzi. W zupełności wystarczą nam narzędzia, przyrządy i urządzenia średniej jakości, o niewygórowanych cenach. Jeśli obróbka drewna będzie wykonywana przez nas częściej, nie powinniśmy już zbyt oszczędzać i zakupić narzędzia o lepszej jakości i trwałości. Należałoby zwłaszcza zwrócić uwagę na:

- wykonanie brzeszczotów i ostrzy z dobrych jakościowo gatunków stali, dodatkowo poddawanych hartowaniu,
- sposób uformowania i ostrzenia końcówek roboczych,
- jakość łączenia elementów narzędzi,
- wytrzymałość materiałów użytych na uchwyty, trzonki czy ramy.

Przykładowo: najtańszą piłę możemy nabyć już za około 10 zł, ale będzie ona miała uchwyt z nietrwałego plastiku, połączony nitami, brzeszczot ze zwykłej hartowanej stali, a ostrza ostrzone tylko w jedną stronę. Piła bardziej profesjonalna będzie już miała uchwyt z dobrej jakości tworzywa, pokryty gumą, połączony z brzeszczotem stabilnymi śrubami. Ostrze będzie miało hartowane zęby, szlifowane ukośnie z trzech stron. Dodatkowo może być jeszcze pogrubienie ostrza, zwiększające stabilność, zabezpieczenie antykorozyjne, czy powłoka zmniejszająca tarcie. Cena takiej piły sięgnie wówczas około 200 zł.

Piły elektryczne – najoszczędniejsze wersje (plastikowa obudowa, słabe tarcze i łożyska, niskie obroty do 4500 obr/min) dostaniemy już za około 100 zł, ale najlepsze za około 600 – 700 zł. Te droższe – mają metalowe obudowy, wydajniejszy silnik, obroty 4800 – 5000 obr/min, trwałe tarcze, większą stabilność i precyzję pracy.

Zarówno klasę jakościową narzędzi do drewna, jak i ich ilość i różnorodność – powinniśmy dobierać w zależności od naszych zadań i potrzeb. Czasem warto np. zamiast pojedynczego dłuta, wiertła czy tarnika kupić cały różnorodny komplet, bo znacznie usprawni nam to pracę, a wyniesie taniej, niż przy zakupie pojedynczych sztuk. Nie ma jednak potrzeby nabywania większych zestawów do pojedynczych i rzadkich prac.

Data publikacji: 10.03.2016