Młotki – rodzaje i wybór

1. Zadania i budowa typowego młotka

Młotek to narzędzie niezwykle przydatne podczas wielu prac. Do teraz jest jednym z podstawowych narzędzi ręcznych. Obecnie mamy do w dyspozycji także nowoczesne i bardzo wydajne młoty z napędem elektrycznym i pneumatycznym czy też stanowiące jedną z funkcji wieloczynnościowych elektronarzędzi, np. młotowiertarki.

Przy użyciu młotka możemy rozdrabniać lub rozbijać struktury materiałów, ale także łączyć je, np. wbijając gwoździe, czy wzmacniać spójność poszczególnych części poprzez dobijanie, wyrównywanie i dopasowywanie do siebie elementów (np. klinów, elementów mozaik, kostek brukowych). Poza popularnymi typami młotków stosowane są także ich liczne odmiany służące do zadań specjalnych, czasem nieco odmiennych od prac czysto mechanicznych.

Budowa tradycyjnego młotka od setek lat nie zmieniła znacząco, ale istotnie zmodyfikowane zostały technologie wytwarzania, materiały, z jakich narzędzia są wykonywane, oraz kształty, zwłaszcza narzędzi specjalistycznych. Typowy młotek składa się z dwóch części, tj. trzonka (uchwytu) oraz główki. Elementy te są trwale i solidnie ze sobą połączone i razem tworzą kształt zbliżony do litery T. Płasko zakończona strona główki zwana jest obuchem, zaś ścięta (czyli przeciwległa) – to tzw. rąb.

2. Rodzaje młotków

Podziału młotków można dokonać w zależności od:

a) Wielkości i ciężaru – najmniejsze ręczne młotki ważą kilka dekagramów, zaś największe – nawet około 20 kg. Za optymalny ciężar typowego młotka uznaje się wagę od 0,5 do ok. 2 kg. Do cięższych, ale krótkotrwałych prac możemy używać narzędzia ważącego około 4 czy 5 kg. Większe młoty (np. kowalskie, kamieniarskie) wymagają już użycia dużej siły. Dla scharakteryzowania wagi stosuje się pomiar masy główki, która to wielkość oznaczana jest zwykle na młotku. Aby zapewnić skuteczność narzędzia, masa główki nie może być nazbyt mała – przyjmuje się, że jej minimalna waga to 0,3 kg.

b) Rodzaju uchwytu, który jest elementem ważnym, bo ma bezpośredni kontakt z dłonią pracującego. Istotny jest ergonomiczny kształt trzonka oraz materiał, z jakiego został on wykonany – ten powinien zapewniać wygodny oraz bezpieczny chwyt. Na bezpieczeństwo użytkowania młotka znacząco wpływa też solidność połączenia trzonka z główką. Trzonki mogą być wykonane z różnych materiałów, dla każdego z nich najodpowiedniejszy może być nieco inny sposób łączenia. Oto przykłady:

- tradycyjny trzonek młotka najczęściej jest wykonany z drewna. Do tego celu najbardziej nadaje się drewno hikorowe (z roślin z rodziny orzechowatych). Jest ono bardziej sprężyste od innych, co umożliwia redukowanie drgań i tłumienie powstających wibracji. Uchwyt drewniany łączony jest z obuchem przez wbijanie klina. Solidniejsze jest tzw. podwójne klinowanie, gdzie stosowany jest jeden klin drewniany oraz jeden stalowy lub dwa wykonane z tego materiału,

- trzonki z włókna szklanego są bardzo wytrzymałe i trwałe. Do ich stabilnego łączenia z główką zwykle stosowane są odpowiednio dobrane kleje,

- trzonki stalowe są odporne, wytrzymałe, najskuteczniej łączone są z główką za pomocą kołków rozprężnych przechodzących zarówno przez główkę, jak i trzonek,

- trzonki z włókna szklanego i metalu najczęściej pokrywane są warstwą z miękkiego tworzywa lub mieszanek tworzyw o różnej twardości. Specjalistyczna technologia ich nakładania wymaga zaawansowania technicznego. Plastyczny materiał zewnętrzny pozwala na tworzenie ergonomicznych kształtów tego typu trzonków. Stosowane tworzywa sztuczne zwykle bardzo dobrze absorbują i redukują drgania, przez co trzonki takie nazywane bywają antyszokowymi,

- trzonki młotków o główkach gumowych mocowane są poprzez wbicie w obie części specjalnego metalowego sztyftu.

c) Kształtu i materiału, z jakiego wykonano główkę młotka – najczęściej, w zależności od przeznaczenia i zadań narzędzia, są nimi: stal narzędziowa (węglowa), guma, drewno lub tworzywa sztuczne. Także kształty młotków są zróżnicowane. Typowa główka przypomina wydłużony prostopadłościan z końcówką z jednej strony ściętą – to tzw. rąb. Ścięcie może być rożne, np. jedno- lub dwustronne. Są także typy młotków bez ścięcia, z obuchami z obu stron.

Wykonane ze stali główki (posiada je większość młotków np. ciesielskie, ślusarskie, murarskie) dla zwiększenia ich wytrzymałości są hartowane w specjalny sposób – w tzw. strefowy. Hartowaniu w największym stopniu podlegają końcówki robocze główki, a im bliżej środka, tym stopień hartowania jest coraz słabszy. Dzięki temu w miejscu łączenia główki z trzonkiem stal pozostaje bardziej sprężysta, więc odporniejsza na ewentualne pęknięcia.

Młotki z główkami z twardego drewna lub z tworzyw służą do obróbki nieco bardziej miękkich materiałów. Przydatne są najczęściej do prac blacharskich oraz stolarskich. Główki młotków z twardej gumy mają zastosowanie przy pracach dokładnych, wykończeniowych, gdzie trzeba działać precyzyjnie, by uniknąć zniekształceń, pęknięć czy zniszczeń obrabianego materiału, np. blachy, płyt i powierzchni lakierowanych.

d) Rodzaje młotków w zależności od zastosowania:

- Uniwersalne – tradycyjne młotki do stosowania w warunkach domowych napraw czy remontów. Posiadają trzonki z drewna lub tworzyw sztucznych, a główki ze stali i mają ścięty jeden z końców (rąb). Ich waga zwykle wynosi od około 0,1 kg do 1,5 czy 2 kg.

- Młotki ciesielskie – posiadają główki wykonane ze stali hartowanej, a trzonki z drewna lub sztucznego tworzywa. Mają charakterystyczny kształt główki zakończony podwójnymi zębami, zwanymi też pazurami. Jeden z pazurów jest dłuższy, drugi – jakby ułamany. Młotek ten jest bardzo funkcjonalny, służy np. do odrywania desek, kucia, podważania na zasadzie dźwigni czy wyciągania gwoździ. W główce, jej górnej części, znajduje się wyżłobienie, w którym bywa umieszczany magnes, pomagający utrzymać gwoździe.

- Młotki stolarskie – mają najczęściej główki wykonane z twardego drewna, są niewielkie, o okrągłym kształcie przekroju obucha. Służą do podbijania innych narzędzi przy obróbce drewna np. dłuta, przecinaka lub też wybijania gwoździ czy ich wbijania w miękkie drewno.

- Młotki murarskie – są większe od uniwersalnych, mogą mieć rożne kształty, zależnie od realizowanych zadań. Najczęściej posiadają długą, wąską główkę, zakończoną płaskim ostrzem (rąbem). Dobrze nadają się np. do kruszenia materiałów, zbijania tynków, podbijania twardych materiałów budowlanych czy przełamywania cegieł płaskim ostrzem. Można nimi także wbijać gwoździe.

- Młotki ślusarskie – mają tradycyjny kształt, służą do podbijania innych narzędzi lub elementów oraz do wbijania gwoździ. Wykorzystywane są także przy pracach blacharskich. Mogą być stosowane przy wyburzeniach, wówczas ich waga powinna się zbliżać do ok. 10 kg.

- Młotki blacharskie – mają główki wykonane z twardej gumy, tworzywa sztucznego, drewna lub stali wykończonej gumowymi nakładkami. Główki często zakończone są dwoma zaokrąglonymi bijakami, czasem istnieje możliwość wymiany główek. Młotki te służą do obróbki blachy, jej gięcia, wygładzania, prostowania i odpowiedniego formowania blaszanych elementów. Zwykle są młotkami dość lekkimi (o wadze około 0,5 kg) i poręcznymi. Można nimi też podbijać dłuta i inne narzędzia, a także stosować w sytuacjach, gdy nie chcemy doprowadzić do uszkodzenia delikatnych materiałów, np. powłok lakierniczych.

- Młotki kamieniarskie – są ciężkie, o wadze od 3 do 10 kg. Ich główki z obu stron mają tępe zakończenia – są nimi dwa obuchy. Służą do takich zadań jak np. rozbijanie betonu, bruku, wbijanie pali i innych elementów, układanie chodników czy kostki brukowej na podjazdach i parkingach.

- Młotki brukarskie – ich główki mogą być wykonane z gumy lub metalu z gumowymi nakładkami, a trzonek z drewna lub metalu. Mają one dwa obuchy z dwustronnym tępym zakończeniem. Wykorzystywane są głównie do dobijania płyt chodnikowych, kostki brukowej, elementów krawężników.

- Młoto-kliny – to młotki z długim trzonkiem oraz ostro zakończoną główką, podobnie jak siekiery. Stosowane są do rozrywania drewna, zwłaszcza pieńków wzdłuż słojów. Najczęściej młoto-kliny wbijane są przy pomocy dużych młotów o wadze ponad 5 kg.

- Młotki szewskie – mają specyficznie ukształtowaną główkę, jej zakończenie robocze jest z jednej strony wypukłe dla łatwiejszego wbijania gwoździ w miękkie powierzchnie, np. w skóry i tworzywa. Drugi koniec główki (rąb) ma specyficznie ukształtowane, wygięte łapki, służące do wyciągania gwoździ.

- Młotki rzeźbiarskie – posiadają główki (najczęściej drewniane) w kształcie walca. Służą jako pobijaki do dłut rzeźbiarskich. Mają niewielką masę i są dobrze wyważone, przez co umożliwiają precyzyjne uderzenia w narzędzia podczas prac rzeźbiarskich.

3. Jak wybrać młotek?

Dobór rodzajów młotków, które powinny znaleźć się w naszym domu, zależy głównie od zadań, jakie chcemy realizować na co dzień. Jednak narzędzia te powinny także służyć do niezbędnych drobnych napraw. Zwykle przydatne okazuje się nabycie kilku podstawowych rodzajów młotków. Wybieramy je w zależności od zadań realizowanych w domu, jego otoczeniu czy warsztacie – warto przy tym pamiętać o jakości, dopasowaniu ergonomicznym, wagowym a także higienie i bezpieczeństwie pracy. Powinniśmy zwrócić uwagę nie tylko na cenę młotka, ale także jakość jego wykonania, technikę łączenia czy użyte materiały.