Ostrzenie jako sposób na renowację narzędzi

Narzędzia służące do cięcia i przecinania znajdują się w każdym domu, warsztacie czy garażu; zaznajamiamy się z ich zaletami od najmłodszych lat – począwszy od nożyczek służących do wycinania ozdób z papieru. Im bardziej rozbudowany jest zestaw skrzynki narzędziowej, tym więcej specjalistycznych sprzętów zawiera, a w tym te wyposażone w ostrza. Jeśli dodatkowo są one często wykorzystywane, z biegiem czasu ich pierwotne właściwości stają się wspomnieniem i operowanie nimi sprawia więcej problemów, niż przynosi korzyści. Dotyczy to tak samo kompletu strugów do drewna, jak i zestawu kuchennych noży. Na szczęście stosunkowo łatwo i na wiele sposobów możemy nadać ostrzom dawną jakość. Dzięki ostrzeniu – zwłaszcza jeśli jest ono przeprowadzane sukcesywnie i z odpowiednim wyczuciem – nasze ulubione noże, dłuta, wiertła i siekiery służą nam przez lata, a – przykładowo – przechodzące z pokolenia na pokolenie nożyce krawieckie nie tylko stanowią oryginalną ozdobę, ale sprawdzają się w przecinaniu wykładziny lepiej niż popularne obecnie nożyki do wykładziny z segmentowymi ostrzami.

Trafiła kosa na kamień – i co było dalej?

Pierwotnymi narzędziami tnącymi używanymi w czasach prehistorycznych były kamienie, zastąpione następnie przez pierwszy wydobywany na dużą skalę surowiec – krzemień, który z kolei ustąpił miejsca narzędziom z brązu, z żelaza i w końcu ze stali. Stalowe kosy do ścinania traw i zbóż były stosowane powszechnie do połowy ubiegłego wieku, podobnie jak ich pierwowzór, czyli sierp.

Czy wiesz, że...?

Dbałość o ostrze kosy polegała nie tylko na użyciu osełki, ale również klepania młotkiem – obuchem po jednej stronie ostrza i ostrą krawędzią po drugiej. Dlaczego? Stal używana do wyrobu kos była słabej jakości, a polepszało ją utwardzanie przez zgniot – nieumiejętne klepanie kosy skutkowało wypaczeniem i pofalowaniem idealnie prostej krawędzi.

Obecnie, do wyrobu narzędzi do cięcia, używana jest stal o jakości nieporównywalnie lepszej od tej służącej do wyposażania ostrzy sierpów i kos – to między innymi stal chromowo-molibdenowa i wanadowo-chromowa. Do wytwarzania noży stosuje się też wypalaną w wysokim zakresie temperatur ceramikę. Pomimo jakościowego skoku, używane krawędzie z czasem się tępią i wymagają naostrzenia. Wymieniona powyżej osełka, czyli materiał ścierny, którym niegdyś był piaskowiec, wciąż jest stosowana powszechnie, szczególnie w domach, do renowacji stępionych krawędzi noży, dłut, nożyc i sekatorów, a także siekier.

Jakiej osełki użyć do ostrzenia krawędzi?

Do wyrobu osełek używa się materiałów naturalnych, syntetycznych, jak i stopów metali. Są to między innymi:

- piaskowiec,
- krzem,
- ceramika,
- korund,
- stal,
- węgliki spiekane,

- pył z diamentu syntetycznego.

Gradacja osełek, która mieści się w przedziale 80-8 000, jest właściwością pozwalającą na dobór odpowiedniej ziarnistości do stopnia zużycia ostrzonej krawędzi:

- do dbałości o jakość stępionego ostrza służy początkowo narzędzie o gradacji około 600,
- w celu jego wypolerowania i nadania ostrzu krawędzi równej brzytwie stosuje się wysokie wartości gradacji.

Porada eksperta:

Inaczej postępujemy z ostrzem, które z racji wysokiego zużycia ma uszkodzoną krawędź. Tę początkowo musimy wyrównać za pomocą szlifierki, pilnika lub kamienia szlifierskiego o możliwie najmniejszej ziarnistości.

Do ostrzenia różnego rodzaju noży stosuje się kamienie naturalne (piaskowce) lub ich syntetyczne odpowiedniki – wymienić należy tutaj japońskie i belgijskie. Ich efektywność ścierna wymaga zastosowania pasty polerskiej, specjalistycznego oleju, mieszanki oleju i nafty lub wody. Olej i nafta są stosowane również w przypadku kamienia z węglika krzemowego i kamienia korundowego. Inaczej niż w ostrzeniu na sucho, ostrze nie nagrzewa się do wysokich temperatur, a okładzina ścierna nie zapycha się wiórkami metalowymi.

Czy wiesz, że...?

Jednym ze sposobów przechowywania kamienia japońskiego jest ciągłe przetrzymywanie go w wodzie. W środowisku wodnym rozwija się na jego powierzchni szlam, który ma właściwości wygładzające, dlatego jego usuwanie nie jest potrzebne. Warto jednak uprzednio zabezpieczyć wodę przed rozwijaniem się w niej glonów.

Wybierając odpowiednią do danego narzędzia osełkę, zwróćmy uwagę na różnorodność ich kształtów, od okrągłych (przeznaczonych do nożyc), przez trójkątną (dłuta), owalną (sekator), po płaskie i zarazem prostokątne, które umieszcza się na powierzchni blatu roboczego, a nie trzyma w dłoni.

Innym rodzajem ręcznego zastosowania charakteryzują się ostrzałki, które oprócz powierzchni ściernej mają rękojeść uformowaną w taki sposób, aby garda chroniła przed skaleczeniem trzymającą ją dłoń. Ostrzałki mają również zróżnicowany kształt (prętowy okrągły, prętowy płaski) czym przypominają narzędzia metalowe ze żłobieniami służące do tego samego celu, czyli pilniki.

Jakie narzędzia ostrzyć pilnikami?

Podobnie jak osełki i ostrzałki, pilniki różnią się kształtem, dobieranym do konkretnego narzędzia, którego krawędzie będziemy poddawać obróbce. Najpopularniejsze spośród pilników to:

- płaski,
- okrągły,
- trójkątny,
- mieczowy,
- półokrągły.

Zwróćmy uwagę na ziarnistość tego rodzaju narzędzi, która mieści się w zakresie wyznaczonym przez dwa niepodobne do siebie z wyglądu pilniki:

- iglak, nieposiadający rękojeści ani widocznych nacięć, służy do wygładzania wewnętrznych powierzchni otworów wykonanych w tworzywie sztucznym, drewnie i metalu,

- tarnik – stosowany do tych samych materiałów, ale do ich wstępnego piłowania, jego ziarnistość, czyli liczba nacięć na 1 cm², może sięgać ledwie 4,5.

Z racji niezwykle wytrzymałego materiału wykonania pilników, stosuje je się do ostrzenia metalowych krawędzi wielu narzędzi ręcznych, urządzeń mechanicznych i różnorakich akcesoriów. Przykładami niech będą tutaj narzędzia do obróbki drewna:

- piła ręczna,
- dłuta,
- świdry spiralne,
- świdry płaskie,
- heble,
- siekiery.

Te z nich, które mają długą krawędź tnącą, po wstępnym użyciu pilnika, dodatkowo ostrzy się osełką o drobnym ziarnie. W przypadku świdrów i piły ręcznej stosujemy jedynie pilniki – płaski i okrągły.

Pilnik płaski posłuży nam również do zadbania o skrócenie i ułatwienie prac wykonywanych w ogrodzie. Niektóre z narzędzi wykorzystywanych na terenach zielonych naszych działek i posesji chociaż nie służą do cięcia, mają ostrą krawędź – to między innymi motyki, szpadle i łopaty. Jeśli po sezonie lub w czasie jego trwania wyrównamy je i naostrzymy, wykonywanie prac w ogrodzie będzie nas kosztowało mniej wysiłku.

Kiedy ostrzyć narzędzia szlifierką?

Użycie szlifierki elektrycznej przyczyni się do skutecznego naostrzenia krawędzi narzędzi takich jak noże, jeśli odpowiednio zadbamy o to, by metaliczne ostrze nie rozgrzało się do wysokiej temperatury. Dlaczego?

Wyjąwszy stal szybkotnącą HSS, wszystkie inne rodzaje stali użyte do produkcji ostrzy, chociaż niezwykle twarde, są równie nieodporne na przegrzanie, w wyniku którego tracą swoje właściwości. Warto o tym pamiętać przed przystąpieniem do ostrzenia za pomocą szlifierki i zawczasu przygotować ciecz, w której chłodzone będzie ostrze, a samo ostrzenie nie będzie polegało na mocnym dociskaniu krawędzi ostrza do tarczy ściernej. Przydatne okażą się też podpórki, dzięki zastosowaniu których unikniemy kontaktu metalu ze ścierniwem pod różnymi kątami.

Inne ostrzałki i domowe sposoby na ostrzenie noży i nożyczek

Producenci narzędzi oferują również ostrzałki, których zastosowanie znacznie ułatwia przywrócenie ostrzom krawędzi o należytej jakości. Dzięki użyciu tego typu akcesoriów nie musimy ręcznie zachowywać odpowiedniego dla różnych ostrzy kąta nachylenia względem materiału ściernego. Dzieje się tak, ponieważ szczeliny, w których umieszczamy ostrza, zostały odpowiednio wyprofilowane i co więcej – umożliwiają one zaostrzenie jednym akcesorium z podwójną krawędzią ścierną na przykład noża i siekiery.

Czy wiesz, że...?

Kąt nachylenia ostrza względem materiału ściernego powinien być różny w zależności od przeznaczenia specjalistycznych noży. Najcieńsze krawędzie mają noże do filetowania, wymagające zachowania 15ᵒ, najgrubsze – noże myśliwskie, a także do cięcia i rąbania – prawidłowy kąt nachylenia ich głowni względem materiału ściernego jest dwa razy większy. Niektóre zestawy ostrzałkowe umożliwiają swoją konstrukcją zachowanie stałego kąta w czasie ręcznego ostrzenia.

Nawet jeśli nie dysponujemy w domu żadnym z wyżej opisanych narzędzi, możemy doraźnie zadbać o jakość krawędzi naszych noży i nożyczek. W przypadku tych pierwszych pomocne będzie na przykład wykorzystanie chropowatej powierzchni spodu ceramicznego kubka, które może zostać użyte jako materiał ścierny.

Więcej możliwości mamy do wyboru w kwestii naostrzenia nożyczek, do czego zastosować możemy tak różne akcesoria jak złożoną kilkakrotnie folię do pieczenia, szklaną butelkę lub grubą igłę – folię po wielokroć przecinamy, poprawiając tym samym jakość działania nożyczek, a szyjkę butelki i igłę próbujemy przepołowić – chociaż nasze starania w tym kierunku nie zostaną uwieńczone sukcesem (nożyczki są na to zbyt niewystarczającym narzędziem), krawędzie zostaną w ten sposób naostrzone.