Jak formować kształty krzewów i drzew?
Jeśli o wypielęgnowanym trawniku mówi się, że jest wizytówką ogrodu, to najcenniejsze roślinne okazy, jakie w nim posiadamy, powinny być traktowane jak cenne precjoza. Na ich wyhodowanie i ukształtowanie w określoną formę trzeba poświęcić wiele starań, jednak efekt, jaki gotowe dzieła wywołają, okaże się wart wieloletniej pielęgnacji.
Czy każde cięcie jest formowaniem?
Ponieważ cięcie modyfikuje wygląd rośliny, w ten sposób przyczynia się do jej formowania. Jednak zmieniać wygląd możemy na wiele innych sposobów i posługiwać się nie tylko sekatorem – dotyczy to zwłaszcza dekoracyjnych krzewów sadzonych w doniczkach lub wypielęgnowanych, niezwykle okazałych rzeźb roślinnych. Te mają swoją nazwę – to topiary. Ich wybujałe formy od wieków stanowiły główną atrakcję reprezentacyjnych ogrodów, które kształtowane były z zachowaniem symetrii. Chociaż wiele z takich dzieł sztuki ogrodowej nie zachowało się do czasów nam współczesnych, te towarzyszące zabytkom architektury do teraz cieszą się dobrą kondycją. Stanowią źródło inspiracji dla wielbicieli ogrodowego piękna ukrytego w roślinach i jako ozdoby terenów przynależących do zabytków – atrakcję turystyczną.
Formowanie dotyczy nie tylko dekoracyjnych okazów i szpalerów i żywych ścian stanowiących dekorację ogrodu, ale również drzew. W mniejszym stopniu pojedynczych okazów – soliterów – które wyrastają ponad niską roślinność i w których ceni się okazałość, w większym zaś drzew owocowych. Te, aby na długo zasilały jesienią spiżarnie swoimi owocami, powinny mieć ukształtowaną odpowiednio koronę. Dzięki temu będą bardziej odporne na mróz, a poszczególne pędy wytrzymają większy ciężar owoców.
Dokonujemy też w czasie każdego sezonu cięcia sanitarnego. Wykonywane po odejściu zimy ma na celu oddzielenie pędów, które jej nie przetrwały, natomiast cięcie w czasie sezonu wegetacyjnego ma za zadanie usunięcie tych fragmentów roślin, które zostały uszkodzone, ułamane czy zostały zaatakowane przez choroby. W końcu aby umożliwić słońcu przeniknięcie przez gęste korony i dotarcie do ich wewnętrznych części, wykonuje się cięcia prześwietlające.
Pozostałe powody cięcia roślin ogrodowych
- usuwając poszczególne pędy w całości lub w części, dajemy im możliwość wzmocnienia i tworzymy miejsce dla rozwoju nowych gałązek. Sprzyja to kontrolowanemu zagęszczaniu korony. Nadmiernie wyrośnięte, ale słabe konary nie przyczyniają się do dekoracyjnego wyglądu rośliny, są też w mniejszym stopniu odporne na ciężar – zalegające na nich zimą długotrwale czapy śnieżne mogą okazać się nie do udźwignięcia. W przeciwieństwie do nich elastyczne, silne i młode gałęzie lepiej opierają się ciężarowi śniegu,
- w przypadku krzewów za pomocą zdecydowanego cięcia możemy sprawić, że nawet zaniedbane przez długie lata egzemplarze odmłodnieją, chociaż na powtórny ich rozkwit poczekać będziemy musieli dłużej niż do następnego sezonu,
| Porada specjalisty Jednym z powszechnych błędów popełnianych przez niedoświadczonych ogrodników jest sadzenie zbyt wielu okazów roślinnych w bliskiej od siebie |
- jeśli ogrodnictwo stało się naszą pasją, naturalne jest, że otaczamy staraniem dużą ilość roślin. Umieszczenie wielu okazów w osobnych donicach i ich formowanie w regularne kształty pozwoli nam otoczyć się nimi na przykład na tarasie, gdzie stworzy żywą dekorację i zieloną oprawę przyjęć urządzanych w gronie rodziny i znajomych,
- ponieważ formowanie roślin ogranicza ich wzrost i poszczególne egzemplarze po latach mają swój ukształtowany, niezmienny wygląd, nasz ogród przez wiele sezonów prezentuje się tak, jak wcześniej zaplanowaliśmy.
Jakie narzędzia są niezbędne, a jakie przydatne w formowaniu kształtów?
Najbardziej charakterystycznym narzędziem ręcznym służącym do cięcia poszczególnych pędów rośliny jest sekator, natomiast do formowania kształtu – nożyce ręczne. Pierwsze z nich umożliwia nam usunięcie gałęzi o grubości do około 25 mm, a jeśli jest wyposażone w wydłużoną rękojeść, nawet do 40 mm. Ponieważ używając sekatora, często musimy wykorzystać siłę rąk, zadbajmy o to, by jego rękojeść dobrze układała nam się w dłoni. Tak samo jak sekatorem o wydłużonej lub teleskopowej rękojeści, tak i nożycami posługujemy się za pomocą obu rąk. I nawet jeśli leżą nam one w dłoniach w wygodny sposób, długie i śliskie stalowe ostrza sprawiają, że poszczególne elastyczne gałązki ześlizgują się z ich płaszczyzn. Aby cięcie było bardziej efektywne i przebiegało w krótszym czasie, warto skorzystać z nożyc, których brzegi są odpowiednio ukształtowane (pofalowane), co utrudnia gałęziom wydostanie się z zasięgu ostrzy.
| Czy wiesz, że… Przed rozpoczęciem każdego sezonu i w czasie jego trwania ważne jest, aby utrzymywać narzędzia ręczne w należytym stanie i aby brzegi powierzchni |
Wymienione powyżej narzędzia ręczne okażą się wystarczające do przeprowadzenia prac pielęgnacyjnych na pojedynczych okazach roślin. Jeśli jednak nasz teren zielony jest rozległy i dużą jego część przeznaczyliśmy na rośliny, które poddają się formowaniu, ogrodowy warsztat powinien zostać wyposażony w niektóre z następujących narzędzi taki jak nożyce do żywopłotu:
- nożyce do żywopłotu spalinowe – umożliwiają cięcie gałęzi o grubości do 28 mm, zaletą ich jest mobilność umożliwiająca pracę w każdej, nawet znacznie oddalonej części ogrodu, wadami – duża waga narzędzia w porównaniu do jego elektrycznych odpowiedników i głośna praca,
- nożyce do żywopłotu elektryczne – wymagają dostępu do źródła zasilania i z racji mniejszej mocy większości modeli służą do cięcia gałęzi o grubości do nieco ponad 20 mm,
- nożyce do żywopłotu akumulatorowe – pracy z nimi nie ogranicza długość kabla elektrycznego, natomiast ważne jest, by dbać o stopień naładowania ogniwa. Aby prowadzone prace nie kończyły się nagle i nieoczekiwanie, niektórzy producenci dodają do narzędzia dodatkowy akumulator.
Ponieważ formowane przez nas żywopłoty osiągają po latach znaczne rozmiary, pojawia się problem kształtowania ich górnych części. Jeśli planujemy w naszym ogrodzie obecność wysoko rosnących roślin, którym nadawać będziemy regularne kształty, warto zawczasu zadbać o wyposażenie się w nożyce elektryczne z wysięgnikiem lub w stabilny pomost roboczy. Ten ostatni sprawdzi się lepiej niż drabina, ponieważ każdorazowo pozwala na większy zasięg pracy i zachowanie w jej trakcie bardziej stabilnej sylwetki.
Dodatkowe elementy służące do kształtowania wyglądu roślin to:
- sznurek i paliki do wyznaczania kształtów,
- obciążniki na gałęzie,
- siatka,
- drut,
- stelaż
- szablon.
O ile narzędzia ręczne, elektryczne i spalinowe służą do modyfikowania kształtu za pomocą cięcia, o tyle do nadawania roślinom fantazyjnych kształtów w początkowej fazie wzrostu służą obciążniki i sznurek, którymi przyginamy gałęzie ku dołowi, a także stelaże i szablony. Te drugie to gotowe do zastosowania puste formy, które nakłada się na roślinę, pozwalając jej wypełnić wnętrze swoimi pędami. Te, które wydostaną się poza szablon, są wycinane. W ten sposób otrzymać możemy roślinne kształty kuliste, prostopadłościany, stożki i formy spiralnie wznoszące się ku górze.
Jak formować koronę drzewa?
Zaniedbamy świeżo zasadzone drzewo, zwłaszcza owocowe, jeśli pozostawimy jego rozwój samemu sobie. Pierwsze cięcie ma za zadanie zrównoważenie wielkościowe młodej korony i przycinanego przed zasadzeniem systemu korzeniowego. Przeprowadzamy je w zależności od pory posadzenia – w tym samym czasie, jeśli przypada wczesna jesień, lub wiosną, jeśli roślina pojawiła się w naszym ogrodzie w czasie dojrzałej jesieni.
Kształtując koronę drzewa, zwracać należy uwagę na wygląd przewodnika, za którym całość rośliny wzrasta ku górze. Będzie tak, dopóki obok szczytu przewodnika nie pojawi się konkurencyjny pęd wyrastający pod kątem prostym – brak naszej ingerencji sprawi, że korona w mniejszym stopniu będzie parła ku górze, za to będzie nadmiernie szeroka.
Ponadto dla drzew owocowych korzystne będzie, jeśli poszczególne pędy wyrastają z przewodnika:
- naprzemiennie z każdej jego strony, nie równolegle,
- pod kątem jak najbardziej zbliżonym do prostego.
Jeśli zaniedbamy kształtowanie się korony, efektem tego będą zdrewniałe konary, które z racji tego, że wzrastają ku górze, a nie na bok, w przyszłości grożą odszczepieniem od pnia na skutek zbytniego ciężaru owoców lub zwartej pokrywy śnieżnej. Jeśli młode konary nie mają wymaganego zachowanego kąta 90 stopni względem pnia, możemy je ukształtować w wybranym kierunku, posiłkując się na przykład sznurkiem lub drewnianą klamerką do suszenia bielizny. Ściągamy je dopiero wtedy, kiedy gałąź nie jest już elastyczna i zdążyła zdrewnieć.
| Porada specjalisty: Chociaż wcześnie wykonywane cięcie jest korzystne dla uzyskaniu w przyszłości obfitego owocowania z sezonu na sezon, z początku wydłuża czas |
Formowanie roślin jako dzieło sztuki
Formowanie kształtu drzew owocowych ma za zadanie uzyskanie obfitych zbiorów każdego sezonu i takich konarów, które wszystkie razem utworzą zwartą, prężną, przygotowaną na znoszenie dużych obciążeń koronę. Jednak wygląd drzew możemy kształtować również wyłącznie w celach dekoracyjnych, podobnie jak żywopłoty. Wspomniane powyżej topiary wciąż stanowią źródło inspiracji dla osób, które przekształcają krzewy ozdobne w roślinne rzeźby. Szczególnie udane zielone okazy zachwycają kształtami przypominającymi ludzi, zwierzęta, przedmioty. Zmieniając oryginalny wygląd roślin, nadawana jest im forma odmienna od świata flory.
Zupełnie inaczej postępują ci, których pasją jest bonsai. Chociaż używają podobnych sposobów i narzędzi, co twórcy roślinnych rzeźb, efektem ich wieloletnich starań jest stworzenie takiej kompozycji, (na którą składają się drzewo i specjalna, niska donica) której zadaniem jest przedstawienie historii. Tym lepiej, jeśli przed rozpoczęciem wyglądu kształtu konarów i pnia drzewo zostało już w charakterystyczny sposób ukształtowane w warunkach naturalnych – twórca bonsai nie poprawi zaburzonych proporcji czy przechyłu pnia spowodowanego wzrostem pod skalną czy roślinną przeszkodą, wręcz je zaakcentuje i uwypukli. Tym samym pozwoli przemówić swojej kompozycji.
Aby samodzielnie zająć się tajnikami dalekowschodniej sztuki bonsai, nie musimy szukać odpowiedniego okazu rosnącego w lesie (jego wykopanie i zabranie z sobą musiałoby być ponadto poprzedzone udzieleniem na to zgody przez miejscowego leśniczego). Do formowania nadają się sadzonki drzew, które po posadzeniu w donicy przepuszczającej nadmiar wody można poddawać modyfikacjom – z początku służy do tego drut, jakim owijany jest pień i poszczególne gałęzie. Jeśli któreś z nich nie poddadzą się drutowaniu, skierujemy je w dół za pomocą obciążników. Jeśli decydujemy się na wyhodowanie drzewka od nasiona, wybierzmy do tego celu gatunek, który toleruje warunki zewnętrzne latem i domowe zimą, i pozwólmy siewce rosnąć bez żadnej naszej ingerencji przez 3-4 lata. Dopiero po upływie tego czasu i po przesadzeniu do nowej donicy można rozpocząć prace nad roślinną kompozycją.
Data publikacji: 20.06.2016