Nastawne

Czym są klucze nastawne?

Klucz nastawny to narzędzie do obsługi połączeń śrubowych, którego rozstaw szczęk jest regulowany. Stosowane są przede wszystkim w hydraulice i pracach budowlanych, ale przydają się także przy naprawach innych maszyn czy pojazdów. 

Klucze nastawne przeważnie skonstruowane są w taki sposób, że jedna ze szczęk głowicy jest stała i stanowi jednolitą część z rękojeścią, a ustawienie drugiej ze szczęk można zmieniać za pomocą mechanizmu śrubowego. 

Wyjątkiem od powyższej reguły są szczypce nastawne, które mają dwa rozchylane ramiona, a regulowany jest dystans pomiędzy szczękami szczypiec w pozycji zamkniętej. Regulacja szczypiec może odbywać się mechanizmem śrubowym lub przez prosty system, w którym trzpień łączący oba ramiona można osadzić w jednym z wycięć o dopasowanym do niego kształcie. Bardziej zaawansowane szczypcewyposażone są w blokadę, dzięki której samoistnie zaciskają się po zamknięciu. 

Klucze nastawne wykonuje się z różnych materiałów, w zależności od typu i konstrukcji. Przeważnie jest to stal narzędziowa, staliwo lub żeliwo, albo też połączenie tych materiałów. Każdy klucz nastawny ma elementy ruchome, dlatego niekiedy wymagane jest ich czyszczenie i smarowanie. Używanie narzędzi tego typu bez konserwacji może doprowadzić do ich zablokowania lub szybkiego zużycia się mechanizmu regulacji. 

Klucze nastawne – rodzaje 

Klucze nastawne mogą mieć bardzo różnorodną konstrukcję, ale najpopularniejsze z nich to klucz francuski, klucz szwedzki, klucz hakowy Stillson i szczypce nastawne.

Klucz hakowy typu Stillson to typowy klucz nastawny do rur, w żargonie zwany jest „rurhakiem”. Szczęki tego klucza ustawione są pod kątem 90 stopni w stosunku do rękojeści. Dolna szczęka jest stała. W tylnej części korpusu osadzona jest tuleja z gwintem wewnętrznym, w której osadzone jest ramie regulacji górnej szczęki, która ze względu na wygięcie nazywana jest hakiem. Rozstaw reguluje się, obracając tuleją. Górna szczęka w tulei ma możliwość delikatnego odchylenia się od osi rękojeści. Powoduje to, że w czasie obrotu jej ząbki klinują się na odkręcanym elemencie. Dzięki temu możliwe jest przekręcenie nawet gładkiej rury bez wykonanych wycięć na klucz. Klucze nastawne typu Stillson są z tego powodu wykorzystywane wszędzie tam, gdzie nie ma możliwości użycia kluczy standaryzowanych. 

Klucz szwedzki często opisywany jest po prostu jako klucz nastawny. W uproszczeniu jest to klucz płaski, w którym jedna ze szczęk głowicy może przesuwać się po osi poprzecznej do rękojeści. Regulowana szczęka osadzona jest w wycięciu korpusu, poniżej którego znajduje się śruba regulacyjna. Na dolnej krawędzi szczęki wycięty jest gwint. Obrót śruby powoduje przesunięcie szczęki, czyli regulację rozstawu. Tego typu klucze rzadziej używane są do rur, częściej służą do skręcania nakrętek króćców hydraulicznych czy zakręcania zaworów. 

Klucz francuski to jeden ze starszych i częściej spotykanych odmian klucza nastawnego. Gdy jest zamknięty, przypomina kształtem literę T. Dolna szczęka połączona jest z rurą, a na tej osadzona jest obrotowo rękojeść, która w górnej części ma osadzoną nakrętkę. Przez otwór rury wprowadzone jest gwintowane ramię, na którego końcu znajduje się górna szczęka. Obracając rękojeścią, powodujesz wysuwanie i wsuwanie się szczęki. Klucz francuski pozwala na zaciśnięcie szczęk z większą siłą niż klucz szwedzki, jest jednak mniej poręczny i wygodny w użyciu. 

Szczypce to przeważnie klucz nastawny do rur, jednak ich wadą jest to, że nie pozwalają na uzyskanie zacisku większego niż siła mięśni użytkownika. Nawet szczypce z blokadą muszą być mocno ściskane dłonią, aby utrzymały zacisk. 

Poza konstrukcją klucze nastawne różnią się od siebie także wielkością. Istotnymi parametrami są tutaj długość całkowita klucza i rozstaw szczęk. Jedynym z wymienionych typów, który zwykle produkuje się w jednym wymiarze, jest klucz francuski. Zwykle ma on około 250 mm długości i maksymalny rozstaw szczęk 55-60 mm. 

Klucz nastawny do rur Stillson występuje w długościach od 200 do nawet ponad 1500 mm, jednak w hydraulice domowej stosuje się przeważnie klucze do 600 mm długości. Klucze szwedzkie mają także bardzo zróżnicowane wymiary. Najpopularniejszym rozmiarem jest klucz nastawny 200 mm, ale są także mniejsze (np. klucz nastawny 150 mm), jak i większe (np. klucze powyżej 300 mm). Rozstawy szczęk zmieniają się w mniejszym zakresie. Nawet największe klucze nastawne nie mają zwykle więcej niż 100 mm rozstawu. 

Do czego używane są klucze nastawne?

Klucze nastawne są przede wszystkim używane do montażu, demontażu i napraw w instalacjach hydraulicznych, centralnego ogrzewania, gazowych i innych mediach przesyłanych rurami. Stosuje się je zarówno do poważnych prac technicznych, jak i drobnych prac domowych. 

Często węże czy przewody elastyczne do kranu wyposażone są w nakrętki do ręcznego dokręcenia. Z czasem jednak pod wpływem korozji i zanieczyszczeń niemożliwe staje się poluzowanie ich tym samym sposobem. W takiej sytuacji świetnie sprawdzi się klucz francuski lub Stillson. Możesz nałożyć go na nakrętkę, zacisnąć i wykorzystując ramię rękojeści poluzować zapieczone połączenie. 

W instalacjach z rur skręcanych często podczas pracy niezbędne jest przytrzymanie rury podczas odkręcania połączenia. Nie nadają się do tego zwykłe klucze do śrub, ale dobrze radzą sobie z tym klucze nastawne wszystkich typów z rozstawem szczęk regulowanych śrubowo. Najlepiej sprawdzi się tutaj klucz hakowy (Stillson), ale klucz francuski czy szwedzki także wystarczy w większości przypadków. 

Kluczem nastawnym można także zastąpić klucz płaski, jeżeli nie masz akurat pod ręką odpowiedniego rozmiaru. Najlepiej nadają się do tego klucze szwedzkie, które mają zbliżony do tradycyjnego klucza kształt. 

Poza zakręcaniem i przykręcaniem kluczy nastawnych używa się także do zaciskania wężyków i przewodów, np. w czasie naprawy samochodu. Mogą być używane także jako ścisk do utrzymania dwóch elementów względem siebie, np. podczas spawania czy obróbki elementów, które mają być ze sobą połączone. 

Klucze nastawne to narzędzia wszechstronne, które często pozwalają wyratować się w przypadku awarii czy uszkodzenia. Można nimi zastąpić uszkodzoną rączkę zaworu, zastosować do odkręcenia uszkodzonych śrub i nakrętek, na których nie da się osadzić klucza standaryzowanego, rozłączyć zapieczone korozją elementy złożone na wcisk. Taki klucz jest w stanie mocniej niż ludzka dłoń zacisnąć się na przedmiocie, a jego rękojeść zapewnia ramię, które zwiększa moment siły, jaki możesz przyłożyć do śruby, rury czy innego elementu. 

Ze względu na liczne praktyczne zastosowania kluczy nastawnych, warto mieć takie narzędzie w domu. Dlatego już teraz kup odpowiedni dla siebie klucz w Castoramie, aby zawsze mieć go pod ręką.