Rodzaje i zastosowanie wkrętaków

Wkrętaki, zwane potocznie śrubokrętami, stanowią narzędzia bardzo powszechne, używane niemal w każdym gospodarstwie domowym i warsztacie. Zwykle przydają się przy domowych naprawach, montażu, regulacji, demontażu oraz w wielu innych formach majsterkowania. To popularne narzędzie ma wiele odmian i wydań zarówno uniwersalnych, jak i bardziej specjalistycznych – oto przegląd najpopularniejszych rodzajów.

1. Budowa

Wkrętaki jako narzędzia ręczne składają się z:

Rękojeści – wykonanej najczęściej z tworzywa sztucznego lub drewna (używanego już coraz rzadziej). Powinny one być ergonomiczne, trwałe, pewnie połączone z końcówką wkrętaka. Najsolidniejsze są rękojeści wykonane bezpośrednio na grocie wkrętaka. Dobrej jakości wkrętaki posiadają uchwyty wielowarstwowe tworzone z różnych rodzajów ukształtowania tworzyw. Wówczas rdzeń rękojeści wykonywany jest z twardego materiału najbardziej odpornego na uderzenia. Zewnętrzne powierzchnie uchwytów pokrywane bywają gumą lub miękkim tworzywem, co ułatwia stosowanie większej siły, zmniejszając ryzyko oślizgnięć, odcisków czy otarć dłoni. Ważny jest także kształt rękojeści, bywa on bardzo różny, począwszy od tradycyjnego kanciastego (wielopłaszczyznowego), poprzez negatyw odcisku ludzkiej dłoni, po kształt teowy. Wielkość uchwytu zależy od siły, jaką będziemy potrzebowali użyć przy danej czynności. Przy małych wkrętakach (do niewielkich śrub, wkrętów) lepiej sprawdzą się rękojeści lekkie o małej średnicy, natomiast przy stosowaniu większych sił – wkrętaki powinny mieć uchwyty masywne, gdyż te łatwiej przenoszą moment obrotowy.

Stalowego grotu, zakończonego końcówką wkrętakową. Materiał na groty jakościowo dobrych wkrętaków stanowi wysokiej jakości stal hartowana np. chromowo-wanadowa lub chromowo-molibdenowa. Powierzchnie grotu mogą być chromowane, ale nie chromuje się samych końcówek roboczych. Końcówki mogą być specjalnie piaskowane przez co uzyskują strukturę ułatwiającą przyleganie narzędzia do nacięcia we wkrętach. Istotną sprawą jest dokładność i jakość wykonania grotu oraz końcówki wkrętaka.

Porada eksperta: Precyzję wkrętaka możemy sprawdzić, turlając dane narzędzie po równym blacie. Końcówka wkrętaka powinna znajdować się w tej samej odległości od powierzchni poziomej. Odchylenie końcówki od osi symetrii rękojeści świadczyć będzie o wybrakowaniu wyrobu. Dokładność wykonania grotu i jego końcówki testujemy też, sprawdzając, czy materiał nie posiada pęcherzy, nierówności, smug lub zmatowień. Obracamy wkrętak wokół osi o 360 stopni i oceniamy regularność nacięć poszczególnych zagłębień we wkrętakach innych niż płaskie. Przy płaskich końcówkach – sprawdzamy, czy ich krawędź robocza jest idealnie prostopadła do grotu.

Wkrętaki mogą być narzędziami, które wyposażone zostaną w napęd (sieciowy, akumulatorowy) i wówczas nazwane są wkrętarkami, wkrętarko-wiertarkami lub też wiertarkami ze sprzęgłem (zwłaszcza te z opcją wkręcania śrub).

2. Rodzaje wkrętaków

Najistotniejszy podział wkrętaków wynika zukształtowania końcówek tych narzędzi. Następuje ono w zależności od typu nacięć na łbach śrub czy wkrętów, które narzędzia te mają obsługiwać. Wyróżniamy zatem:

a) Wkrętaki z końcówką płaską – służą do wkręcania/wykręcania śrub i wkrętów o pojedynczym podłużnym nacięciu na łbie. Stanowią najstarszy rodzaj wkrętaków, ale najbardziej rozpowszechniony, stosowany zwłaszcza przy tradycyjnych typach mebli i sprzętów. Końcówki tych wkrętaków uformowane są w sposób zbieżny, zeszlifowane po bokach z obu stron. Wkrętaki płaskie mogą występować w bardzo wielu rozmiarach, szerokość ich końcówki roboczej może wynosić od 0,6 mm (zegarmistrzowskie) do około 14 mm. Ostatnio jednak nacięcia płaskie zaczęły być stopniowo wypierane przez nowsze, pewniejsze i częściej stosowane typy nacięć śrub.

b) Wkrętaki z końcówkami krzyżowymi, wśród których wyróżniamy narzędzia obsługujące takie rodzajów nacięć, jak:

typu Philips (Ph), które są ostatnio dość powszechne, a odpowiednie do nich końcówki wkrętaków posiadają płaszczyzny robocze zbiegające się parabolicznie przy wierzchołku, końcówki są jakby stożkowo ścięte. Wkrętaki takie stosowane bywają najczęściej przy pracach stolarskich, także do blachowkrętów czy wkrętów do płyt gipsowo-kartonowych,
typu Pozidriv (Pz) – stosowane do tych nacięć wkrętaki mają cztery dodatkowe wypustki i są płasko ścięte, zapobiega to wysuwaniu się narzędzia. Wkręty i wkrętaki tego typu stosowane są np. w stolarstwie, zwłaszcza tam, gdzie potrzeba większych nacisków.

Uchwyt magnetyczny Magnusson 1/4" 300 mm

c) Wkrętaki do nacięć typu Torx (T), tj. w formie sześcioramiennej gwiazdy. Nacięcia takie stają się coraz popularniejsze, bo są mocne, pozwalają przenosić duże momenty obrotowe oraz redukują ślizganie się końcówek wkrętaka w nacięciu. Stosowane są w urządzeniach technicznych, samochodowych i elektronicznych, chronią zarówno śruby, jak i wkrętaki przed przypadkowym zniszczeniem.

d) Nacięcia typu Torx z otworem – stosowane często w sprzętach AGD, elektronicznych, to tzw. śruby torx z wypustką. Wkrętaki odpowiadające takim nacięciom umożliwiają użycie dużej siły dociskowej, służą do napraw wielu rodzajów sprzętów domowych.

e) Wkrętaki płasko-krzyżowe stanowią połączenie obu typów. Klinga jest w nich odwracalna i posiada dwie końcówki: jedną płaską, a drugą krzyżową.

f) Wkrętaki sześciokątne nasadowe (zewnętrzne) służą do obsługi śrub sześciokątnych. Ich numery np. 5 czy 12 oznaczają odległość w mm, mierzoną między równoległymi bokami nakrętki lub śruby sześciokątnej.

g) Wkrętaki sześciokątne imbusowe (wewnętrzne), które mogą być używane zamiast klucza. Klinga wkrętaka ma sześciokątny przekrój, przez co pasuje do otworu na łbie śruby.

Inny podział wkrętaków – to podział w zależności od ich wielkości, chodzi zwłaszcza o zależność między szerokością końcówki wkrętaka, a średnicą gwintu śruby. W poszczególnych typach wkrętaków istnieją różne oznaczenia i różne ilości wyodrębnianych rozmiarów końcówek. Na przykład dla typowych wkrętaków płaskich mamy około 6 rozmiarów. Przy wkrętakach krzyżowych (Ph i Pz) istnieją 4 rozmiary (od 1 do 4) podawane na klindze lub uchwycie. Tu rozmiar wkrętaka 1, oznaczany jako Ph1 lub Pz1, służy do śrub o średnicy 2,5 do 3 mm; rozmiar 2 do średnic 3,5 do 5 mm; rozmiar 3 dla 5,5 do 7 mm, a rozmiar 4 do wkrętów o średnicy 8 do 10 mm. Dla wkrętaków typu T – spotkamy ok. 6 rożnych rozmiarów oznaczanych na rączce jako np. T10, T15, T40 lub też TX.

Warto w przemyślany sposób dobierać odpowiednią wielkość wkrętaka do wielkości śruby/wkrętu, z którym akurat mamy do czynienia. Najlepiej byłoby wyposażyć się w cały komplet (zestaw) wkrętaków o zróżnicowanej wielkości, by zawsze móc wybrać ten najstosowniejszy rozmiar.

Uwaga: Warto każdorazowo dopasować końcówkę wkrętaka do wielkości nacięcia na łbie śruby. Zastosowanie wkrętaka węższego lub mniejszego od nacięcia śruby może powodować ślizganie się końcówki wkrętaka i uszkodzenie łba wkręcanego elementu. Zastosowanie zbyt dużych końcówek wkrętaków może także wywołać zniszczenie śruby oraz jej okolic. Nasze narzędzie nie wejdzie wówczas dość głęboko w nacięcie lub nie zdoła się nawet w nim zmieścić. Pamiętajmy też, że: - do śrub umiejscowionych w zagłębieniach lepiej stosować wkrętaki z wąską końcówką, - przy potrzebie dociskania powierzchni śruby – warto użyć końcówki zwężanej.

Podział wkrętaków według ich zastosowania pozwala na wyodrębnienie takich rodzajów, jak:

wkrętaki uniwersalne, stosowane powszechnie przy wszelkich typach majsterkowania, montażach, naprawach czy regulacjach. Najczęściej są to popularne wkrętaki płaskie lub krzyżowe.
wkrętaki dla elektryków, które w trakcie stosowania mogą mieć kontakt z prądem elektrycznym. Są one odpowiednio zaizolowane, zapewniają bezpieczną pracę pod napięciem nawet do 1000 V. Posiadają różne wielkości i końcówki.
wkrętaki do prac precyzyjnych np. zegarmistrzowskich, jubilerskich czy przy elementach elektronicznych. Mają zwykle niewielkie rozmiary trzonków i końcówek, nie wymagają użycia większej siły, są wygodne, szybko dokonują wkręcania/odkręcania. Często wyposażone są dodatkowo w końcówki magnetyczne, ułatwiające precyzyjne prace z drobnymi elementami. Czasem mają na końcu rękojeści specjalną obrotową główkę, która pozwala operować wkrętakiem za pomocą dwóch palców i precyzyjnie dobierać nacisk.
wkrętaki wielofunkcyjne z grzechotką i wymiennymi bitami. Tzw. grzechotka zamontowana jest w rękojeści, może być dowolnie obracana oraz blokowana, dzięki czemu nie trzeba przekładać wkrętaka w dłoni. Najczęściej grot wkrętaka zakończony jest sześciokątnym gniazdem na wymienne końcówki. Dostępne są modele takich wkrętaków łącznie z przedłużkami oraz kompletem różnych końcówek. Wkrętaki z wymiennymi końcówkami, czy to zamieszczanymi w rękojeściach lub też osobno – zastępują zestaw kilku lub kilkunastu wkrętaków.

3. Zastosowania specjalne

Przykładami zastosowania wkrętaków w warunkach lub przy zadaniach szczególnych są:

wkrętaki do podbijania, które nie tylko obsługują śruby czy wkręty, ale mogą pełnić funkcję dłuta, łomu lub łapki. Mają specjalną mocną konstrukcję rękojeści z grotem przechodzącym przez całą jej długość. Dodatkowo na końcu uchwytu umieszczony jest metalowy kapsel odporny na uderzenia, pozwalający na wbijanie wkrętaka młotkiem i używanie go np. jako dłuta.
wkrętaki stanowiące próbniki napięcia, nie powinny być stosowane jako typowe wkrętaki, mają bowiem delikatną konstrukcję. Do samego sprawdzania lepiej stosować modele z końcówką w kształcie szydła.
wkrętaki z giętkim grotem oraz tzw. wkrętaki skrócone służą tam, gdzie jest ciasno, miejsca są słabo dostępne i nie mieszczą się standardowe narzędzia. Elastyczny grot lub krótki pogrubiony uchwyt przy skróconym grocie pozwalają łatwiej dotrzeć i uzyskać odpowiedni moment obrotowy.
wkrętaki z rękojeścią T stosowane są tam, gdzie potrzeba użyć dużego momentu obrotowego. Uchwyt T pozwala stworzyć swoistą dźwignię.
wkrętaki z systemem przytrzymywania wkrętu. Do końcowej części grota przymocowane są specjalne łapki przytrzymujące wkręt i umożliwiające wkręcanie/wykręcanie go z użyciem tylko jednej ręki.
wkrętaki z wykonanym na grocie, tuż poniżej rękojeści, sześciokącie (zwanym tevż zabierakiem). Ten sześciokątny element służy do ewentualnego nakładania klucza, kiedy chcemy uzyskać większy moment obrotowy.
wkrętaki specjalne służące do obsługi nietypowych śrub. Mogą one występować np. w niektórych sprzętach AGD, a mniej typowe wkrętaki będą dostępne głównie w specjalnych rozbudowanych zestawach.
wkrętaki automatyczne, stanowią znaczne ułatwienie zwłaszcza przy powtarzalnych czynnościach. Posiadają specjalny mechanizm zapadkowy, dzięki któremu śruby wkręcane są jedynie poprzez wykonanie czynności dociśnięcia uchwytu.
wkrętaki teleskopowe, których groty można skracać lub wydłużać w zależności od potrzeb.

Data publikacji: 27.02.2016